توسعه فردی – بهبود فردی آموزش مهارت‌های بهبود و توسعه فردی
مقاله چرخه حیات گروه را نیز مطالعه کنید.
تعریف نقش‌های تیمی و گروهی
این مقاله بخشی از مجموعه مقالات ‘گروه‌ها و تیم‌ها’ است و به نقش‌های مختلفی که افراد به‌عنوان بخشی از یک گروه رسمی بر عهده می‌گیرند، می‌پردازد. همچنین نقش و مسئولیت رهبر یا تسهیل‌کننده و افرادی که در گروه یا تیم کار می‌کنند بررسی می‌شود.
کلمه “نقش” به چگونگی رفتار افراد و عملکرد آن‌ها در گروه به‌عنوان یک کل، اشاره دارد.
نقش‌های گروهی لزوماً ثابت نیستند – افراد ممکن است در زمان‌های مختلف نقش‌های مختلفی در چرخه حیات گروه بر عهده گیرند. برای اطلاعات بیشتر مقاله چرخه حیات گروه را مطالعه نمایید.
به همین ترتیب همان‌طور که رفتارهای گروهی در طول زمان تغییر می‌کنند، نقش رهبر یا تسهیل‌کننده نیز تغییر و توسعه می‌یابد.
نقش‌های رهبر / تسهیل گر
مقاله‌های سبک‌های رهبری و مهارت‌های تسهیل را مطالعه کنید.
اصطلاح “تسهیل‌کننده” گاهی به‌جای رهبر مورداستفاده قرار می‌گیرد، زیرا این نقش اغلب ارتباطی با هدایت نداشته و بیشتر گروه را قادر می‌سازد که به اهدافش دست یابد. در بسیاری از گروه‌ها، رهبر ممکن است درنهایت عقب‌نشینی کرده و نقش رهبری را به دیگر اعضای گروه بدهد.
نظریه‌های مختلفی درباره رهبری وجود دارند و افراد زیادی تلاش کرده‌اند تا رهبران را به روش‌های مختلفی توصیف کنند. وایت و لیپت در سال ۱۹۶۰ سه سبک برای رهبری را تعیین کردند: اقتدارگرایانه؛ دموکراتیک؛ و بدون مداخله. امروزه این سبک‌ها برای تعریف انواع رهبری استفاده می‌شوند. استفاده از سبک‌های مختلف رهبری ممکن است در مراحل مختلف توسعه یک گروه مناسب باشند. افراد مختلف با شخصیت‌های متفاوت سبک‌های رهبری مختلفی را اتخاذ می‌کنند. برخی از افراد ممکن است در زمان خاصی مناسب‌تر باشند. رهبران ممکن است سبک خود را به‌گونه‌ای تغییر داده و یا اصلاح کنند که دربرگیرنده‌ی بیشتر از یک سبک باشند. این سبک‌ها عبارت‌اند از:
اقتدارگرایانه
رهبر اقتدارگر، کنترل کامل گروه را بر عهده می‌گیرد و امر می‌کند که چه اتفاقی باید بیافتد، به عبارتی جهت گروه و مراحل موردنیاز برای تکمیل اهداف را دیکته می‌کند. چنین رهبرانی تمایل به تمجید و یا انتقاد از افراد گروه داشته و به گروه به‌عنوان یک کل نگاه نمی‌کنند. اگرچه این رهبرها کنترل بسیار زیادی بر گروه اعمال می‌کنند، اما پس از گفتن وظایف، تمایل دارند از کارگروه فاصله بگیرند.
دموکراتیک
رهبر دموکرات گروه را با دموکراسی مدیریت می‌کند و هر زمان که ممکن و مناسب باشد، قدرت انتخاب می‌دهد. رهبر دموکرات به اعضای گروه اجازه خواهد داد تا تصمیم بگیرند که چطور می‌خواهند کار کنند تا به بهترین شکل به اهداف برسند. بیشتر احتمال دارد که این رهبران در گروه حضورداشته و مشاوره و راه‌های جایگزینی برای انجام کار ارائه دهند.
عدم‌مداخله
رهبر با سبک عدم‌مداخله، رویکرد آسان گیرانهای دارند. این رهبران آزادی کامل را برای تصمیم‌گیری‌های فردی و گروهی ارائه داده و به‌ندرت تلاشی برای هدایت گروه به شیوه‌ای خاص می‌کنند. چنین رهبرانی تنها درزمانی که از آن‌ها درخواست شود باکمال میل به راهنمایی و ارائه‌ی اطلاعات می‌پردازند. می‌توان گفت که این رهبران، به معنای سنتی کلمه، رهبری نمی‌کنند، بلکه اغلب یک راهنما یا مشاور بادانش بالا هستند که می‌توانند در صورت نیاز به گروه کمک کنند.
فرد فیدلر در سال ۱۹۶۷ یک نظریه ارائه داد و پیشنهاد کرد که وقتی وضعیت گروه برای رهبر بسیار مطلوب یا نامطلوب باشد، یک رویکرد مبتنی بر وظیفه مؤثرتر خواهد بود. ولی هنگامی‌که وضعیت گروه نسبتاً مطلوب است، رهبری مبتنی بر رابطه مناسب‌تر خواهد بود.
دو نوع اصلی رهبری بانام‌های رهبری وظیفه‌ای و رهبری ابقاء گروه وجود دارد:
- نقش‌های رهبری وظیفه‌ای معمولاً شامل دادن و گرفتن اطلاعات از گروه، جویا شدن نظرات همه‌ی اعضای گروه، حفظ انرژی گروه، ارزیابی عملکرد و هدایت گروه است.
- نقش‌های رهبری ابقا کننده معمولاً شامل تشویق اعضای گروه به تعامل، تسکین تنش‌های درون‌گروهی، ایجاد رابطه، اعتماد و احترام، حل تضاد و کشاندن افراد به داخل گروه یا به عبارتی ایجاد انسجام است.
گروه‌ها اغلب به هر دو نوع رهبری نیاز دارند، زیرا افراد درون گروه تمایل دارند که وارد یکی از دو گروه شوند. به این معنا که آن‌ها یا وظیفه گرا هستند یا رابطه گرا (ابقا کننده). برای جبران این ناسازگاری، ممکن است نیاز باشد که بعضی از نقش‌های رهبری توسط سایر اعضای گروه برعهده‌گرفته شوند.
مقاله توسعه سبک رهبری را مطالعه کنید.
نقش‌های تیمی
برای درک اینکه چگونه یک گروه عمل می‌کند، لازم است نه‌تنها به نقش رهبر گروه، بلکه به نقش اعضای گروه نیز توجه شود.
ما از واژه‌ی ‘نقش’ در این مقاله برای توصیف نحوه‌ی رفتار، مشارکت و ارتباط با دیگران استفاده می‌کنیم؛ به‌عبارت‌دیگر تلاش می‌کنیم تا انواع شخصیت‌ها را به‌منظور شناسایی نقاط قوت و ضعفی که در میان اعضای گروه وجود دارد، طبقه‌بندی کنیم.
کار مردیت بلبین در مورد نقش‌ها یا عملکردهای تیمی اغلب برای بررسی چگونگی رفتار افراد و عملکرد آن‌ها در یک گروه استفاده می‌شود.
بلبین نقش گروهی یا خوشه‌های رفتاری را مشخص می‌کند. این نقش‌ها به‌صورت تابع (وظیفه گرا) یا فکری (مردم‌گرا) طبقه‌بندی‌شده و در حقیقت با نقش‌های وظیفه‌ای و رابطه‌ای رهبری که در بالا توصیف شدند، مطابق هستند.
نقش‌های تیمی بلبین عبارت‌اند از:
شکل‌دهنده
شکل‌دهنده، یک عضو پویا و برون‌گرا در تیم بوده و اغلب منطقی، محرک و مشتاق است.
این صفات ممکن است به این معنی باشد که آن‌ها با دیگر اعضای گروه، به‌خصوص مردم-محورها به مشکل برمی‌خورند. با توجه به شخصیت شکل‌دهنده‌ها، آن‌ها گروه را به‌سوی توافق و تصمیم‌گیری سوق داده، تمایل دارند موانع را از بین ببرند و چالش‌ها را بپذیرند.
اجراکننده
اجراکننده‌ها کارها را انجام می‌دهند – آن‌ها توانایی تبدیل گفتگوها و ایده‌ها به فعالیت‌های عملی را دارند.
اجراکننده‌ها وظیفه‌شناس بوده و مایل‌اند همه‌چیز به‌درستی انجام شود. آن‌ها بسیار کاربردی و سازمان‌یافته هستند و ازاین‌رو توانایی به پایان رساندن کار را دارند. این افراد ممکن است در مسیر خود به مشکل بربخورند و همیشه پذیرای ایده‌ها و روش‌های جدید نیستند. اجراکننده‌ها به‌جای استفاده از تغییرات و نوآوری، به روش‌های قدیمی و آزمایش‌شده روی می‌آورند.
تکمیل‌کننده
تکمیل‌کننده یکی از اعضای وظیفه محور بوده و همان‌طور که از نامش پیداست مایل به تکمیل وظایف است.
تکمیل‌کننده می‌تواند یک فرد مضطرب باشد که نگران پایان یافتن مهلت انجام کار و اهداف است. این افراد کمال‌گرا هستند و توجه زیادی به جزئیات داشته و نگرانی زیادی در مورد واگذاری کارها دارند. آن‌ها ترجیح می‌دهند کار را خودشان انجام دهند و بدانند که این کار به‌درستی انجام می‌شود تا اینکه آن را به شخص دیگری واگذار کنند.
واگذاری کار به دیگری می‌تواند برای بسیاری از مردم چالش‌برانگیز باشد، برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله مهارت‌های واگذاری کار مراجعه کنید.
هماهنگ‌کننده / رئیس
هماهنگ‌کننده اغلب عضو آرام، مثبت و باجذبه‌ی تیم است.
هماهنگ‌کننده‌ها، با تعیین و شفاف‌سازی اهداف، نقش‌های ریاست یا رهبری گروه را بر عهده‌دارند و به تخصیص نقش‌ها، مسئولیت‌ها و وظایف درون گروه کمک می‌کنند. هماهنگ‌کننده دارای مهارت‌های بین فردی عالی بوده و قادر به برقراری ارتباط مؤثر با اعضای تیم از طریق گوش دادن خوب، ارتباط کلامی و غیرکلامی است.
کارمند تیم
این افراد با حمایت و تشویق سایر اعضای تیم، کمک می‌کنند.
این عضو تیم گرا نگران نحوه‌ی مدیریت سایر افراد در تیم است. کارکنان تیمی شخصیت حساس و برون‌گرایی دارند و خوشحال هستند که به‌عنوان مشاور تیم عمل می‌کنند.
کارکنان تیمی معمولاً اعضای محبوب هستند، می‌توانند به‌طور مؤثر مذاکره کرده و کار را به سمت خوبی هدایت کنند. بااین‌حال، ممکن است کارکنان تیمی در تصمیم‌گیری‌های گروهی نامطمئن باشند – به عبارتی بین رفاه اعضا و توانایی تیم برای رسیدن به اهداف نمی‌توانند یکی را انتخاب کنند.
محقق منابع
محقق منابع یک ارتباط برقرارکننده‌ی قوی است و توانایی خوبی در مذاکره با افراد خارج از تیم و جمع‌آوری اطلاعات و منابع خارجی دارد.
محققان منابع به‌طور ذاتی کنجکاو و اجتماعی هستند و ایده‌ها و روش‌های جدید انجام وظایف را به‌خوبی می‌پذیرند. محققان منابع انعطاف‌پذیر، نوآور و آماده‌ی تغییر بوده و سایر اعضای تیم به آن‌ها گوش فرا می‌دهند. بااین‌حال، گاهی اوقات خوش‌بینی آن‌ها غیرواقعی است.
ایده‌گر
او یک عضو فکری و فردگرایانه‌ی تیم است.
ایده گر یک فرد نوآور است و روش‌های جدید و خلاقانه‌ای برای حل مسائل درون تیم پیشنهاد می‌کند. گاهی اوقات ایده‌های چنین فردی ممکن است به دلیل طبیعت بسیار خلاقانه‌ی وی، غیرممکن باشد؛ آن‌ها ممکن است هنگام ساختن ایده‌های خود، محدودیت‌های شناخته‌شده را نادیده بگیرند. آن‌ها اغلب درون‌گرا هستند و ممکن است مهارت‌های ارتباطی ضعیفی داشته باشند، این افراد تنها هستند و ترجیح می‌دهند دور از بقیه کار کنند.
ارزیاب ناظر
بعید است که ارزیاب ناظر در بحث‌های گروهی شرکت کند، وی تمایل دارد زیرک و بی‌احساس باشد و اغلب از سایر اعضای تیم قابل‌تشخیص است.
ارزیاب ناظر به‌طور منتقدانه‌ای پیشنهادها، ایده‌ها و کمک‌های دیگران را در تیم ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل خواهد کرد. چنین فردی مزایا، معایب و نقاط قوت و ضعف ایده‌ها و پیشنهادها را بررسی کرده و معمولاً تصمیم‌گیرندگان خوبی هستند.
ارزیاب‌ها، متفکران انتقادی زیرکی هستند.
متخصص
متخصص دانش بالایی در برخی از حوزه‌ها دارد که برای موفقیت گروه حیاتی است.
متخصص، دانش و مهارت خود را در این حوزه‌ی محدود ارائه می‌دهد. با توجه به حوزه‌ی تخصصی آن‌ها، این امکان وجود دارد که برای به‌کارگیری تخصص‌شان در اهداف وسیع‌تر تیم، به مشکلاتی برخورد کنند. متخصصان معمولاً تمایل دارند تنها بر روی یک هدف تمرکز کرده و حرفه‌ای عمل کنند.
خلاصه‌ای از نقش‌های گروهی
کاملاً امکان‌پذیر است افراد در زمان‌های مختلف با نقش‌های تیمی مختلف سازگار شوند. اگرچه ممکن است بتوانید نوع شخصیت خود را با توجه به توصیف‌های بالا تشخیص دهید، اما قطعاً در زمینه‌های مختلف نقش‌های متفاوتی را اتخاذ خواهید کرد. نقش‌های تیمی اغلب هنگامی خود را نشان می‌دهند که یک تیم یا گروه فرصت رسیدن به بلوغ و انسجام را داشته باشد.
به طور کلی درک نقش‌های مختلفی که افراد در تیم‌ها و گروه‌ها به خود می‌گیرند و توانایی تیم‌سازی آگاهانه یکی از المان‌های مهم توسعه فردی در حوزه مهارت‌های بین فردی بوده و برای صاحبان کسب و کار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.